نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد ترویج و آموزش کشاورزی

2 مسؤول بخش اسناد کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

3 کارشناس ارشد مدیریت آموزشی، مدرس دانشگاه فرهنگیان بیرجند

چکیده

سابقه وقف و تعیین متولی برای موقوفات و اداره وقفیات اماکن متبرکه و آستانه های مقدسه در ایران به قبل از دوره صفویه بر می گردد. به منظور حراست، حفاظت و صیانت از اموال و املاک موقوفه، نیازمند وجود سرپرست و متولی و ناظر بر موارد وقفی می باشد. رسیدگی به امور دخل و خرج  اموال موقوفه، رعایت موارد مصرف برحسب نیات واقفان و دوام موارد وقفی چه در موقوفات عامه و یا موقوفات خاصه همیشه مد نظر متولیان و ناظران بوده است. مزار سیدالحسین عربخانه از زیارت گاه هایی است که خاندان خزیمه علم (از حکام با نفوذ قاینات) رقباتی را بر این مزار وقف نموده و سپس تولیت آن  را به خاندان هردنگی سپرده اند. این مقاله به شرح مکاتبات مربوط به سوابق خاندان هردنگی و خدمات آن ها بر این موقوفات اختصاص دارد. بررسی اسناد و یافته  های تحقیق نشانگر باورهای اعتقادی مردم در بردارنده ی اطلاعاتی پیرامون هزینه های مربوط به تعمیر و اداره مزار دهک، علاقه ی امرای منطقه و توجه آن ها به مزار دهک و مسائل مربوط به تولیت مزار مذکور است.

کلیدواژه‌ها

- آیتی الخراسانی القاینی البیرجندی، محمد باقر (1347ه ق). کبریت الاحمر فی شرائط المنبر. تهران: اسلامیه.
- آیتی، محمدحسین (1371). بهارستان در تاریخ و تراجم رجال قاینات و قهستان. مشهد: دانشگاه فردوسی.
- حسن آبادی، ابوالفضل (1385). متولیان آستان قدس رضوی از دوره صفویه تاکنون،  ج 2 و 3. مشهد: سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، دفتر اسناد.
- طبری، محمد بن جریر (1387). تاریخ طبری، ج11. تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: دارالتراث العربی.
- راشد محصل، محمدتقی (1336). "معرفی آخوند ملا محمدحسن هردنگی". روزنامه آفتاب شرق، دوم آبان ماه: 1- 2.
- ------ (1342). "بحث در آثار شش نویسنده قهستانی". پایان‌نامه کارشناسی زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه مشهد.
- ------ (1392). "معرفی یک عقدنامه". فصلنامه علمی - ترویجی مطالعات فرهنگی - اجتماعی خراسان، سال نهم، ش اول، پیاپی33 (زمستان): 199- 202.
- راشد محصل، محمدحسین (1345). آخوند ملا محمدحسن هردنگی. [چاپ نشده]: 1- 10.
- سایکس، سرپرسی (1363). سفرنامه ژنرال سرپرسی سایکس یا هزار فامیل. تهران: لوحه.
- شاطری، مفید؛ رجبی، نجیب الله (1394). وارثان عترت، بقاع متبرکه و امامزادگان خراسان جنوبی. تهران: سازمان اوقاف و امورخیریه، سازمان چاپ و انتشارات.
- عباسلو، سمیرا (1392). "جایگاه اجوبه های علمای قائنات در تدوین تاریخ اجتماعی منطقه (عصر قاجار)". پایان نامه کارشناسی ارشد تاریخ اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند.
- علیزاده بیرجندی، زهرا (1391). عالمان دین در خراسان جنوبی. تهران: فکربکر.
- علیزاده بیرجندی، زهرا؛ عباسلو، سمیرا؛ الهی زاده، محمدحسن (1392الف). "جایگاه اجوبه های علمای بیرجند در مطالعات تاریخ محلی". فصلنامه علمی - ترویجی مطالعات فرهنگی - اجتماعی خراسان، سال هفتم، ش 4 (تابستان): 29- 52.
-  ------ (1392ب). "کارکرد اجوبه های علمای شیعی در مطالعات تاریخ اجتماعی ایران". فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش نامه تاریخ اسلام، سال سوم، ش 11 (پاییز): 75-100.
- غوث، کمال (1390). "مروری بر زندگی و آثار آخوند ملا محمدحسن هردنگی بیرجندی". مجله تخصصی  فقه اهل بیت، ش 66 و 67 (تابستان و پاییز): 378-382.
- ------ (1391). گنج نامه ناحیه هردنگ. تهران: فکربکر.
- منصف، محمدعلی (1354). امیر شوکت الملک علم، امیر قاین. تهران: امیرکبیر.
- موسوى نژاد (عارف)، محمد (1390). "خدمات میرزا موسى خان به موقوفات آستان قدس رضوى". پیام بهارستان، سال چهارم، ش13 (پاییز): 371 - 372.