نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه بیرجند

2 عضو هیئت علمی دانشگاه برجند

3 عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند

چکیده

خانه های سنتی نهبندان بیشترین سازگاری را با طبیعت  و اقلیم دارند. معماران با طراحی صحیح و توجه به آسایش استفاده کنندگان توانسته اند در عین سادگی، پاسخگوی نیاز ساکنین خانه ها باشند. یکی از این فضاها، ایوان می باشد که در معماری مسکونی به شکل فضایی نیمه باز، جلوی اتاق ها قرار گرفته و با کاربری های متفاوت، دسترسی به فضاهای داخلی را ممکن می سازد. عنصر ایوان از ویژگی های بارز و به عنوان مهمترین بخش در ساختار فضایی  خانه های تاریخی نهبندان در استان خراسان جنوبی به شمار می رود که به لحاظ قدمت، دوره قاجار تا پهلوی را در برمی گیرند. از این رهگذر ابتدا به مفهوم و تاریخچه ایوان در ادوار گذشته پرداخته می شود، سپس به مطالعه  و بررسی گونه شناسی ایوان و چگونگی سیر تحول ایوان بر پایه خانه های منتخب می پردازد. گردآوری اطلاعات بر مبنای پژوهش های میدانی و کتابخانه ای نگارندگان می باشد. ایوان در خانه های تاریخی نهبندان با شاخصه هایی چون قوس های جناغی و بیضی شکل، پوشش های طاق و تویزه، گهواره ای و گوشه سازی اسکنج نمود می یابد. ایوان های مرتفع تر اکثراً در ضلع شمالی و جنوبی خانه ها قرار گرفته اند. این خانه ها ضمن پاسخ گویی به نیازهای جوی و اقلیمی، رابطه مستقیمی با اصالت های فرهنگی، مذهبی و سنتی مردم دارند. بررسی ها نشان می دهد ایوان در خانه های مورد مطالعه متأثر از آثار گذشته ایرانی- اسلامی بوده و به انواع شکل های چند ایوانی و تک ایوانی با طرح های تزئینی ساده نمود پیدا می کند. بدین ترتیب، بررسی نحوه تحول و تغییر در شکل و ساختار ایوان در خانه ها و ازمنه مورد نظر از اهداف پژوهش می باشد.
Traditional houses of Nehbandan have the most compatibility with the nature and climate. Architects could satisfy the needs of the inhabitants of the houses with an appropriate design and considering the comfort of users in a simple way. One of these spaces is porch locating in front of the rooms in a semi-open space in housing architecture which allows the access to the internal spaces with different uses. Porch is regarded as one of the evident features and as the most important part in the body structure of the traditional houses of Nehbandan in South Khorasan which cover from Qajar to Pahlavi in terms of dating. In this course, firstly we deal with the concept and history of porch in the past era, and then we investigate the porch typology and how porches change according to the selected houses. The data are collected according to the field and library researches of the authors. The important features of them include zigzag ovate, semicircle arches and ribbed vault and rocking coverage. Findings show that porch in the studied houses was affected by the previous works of Iran and Islam and appeared in various forms of multi-porch and uni-porch with simple decorative plans. Thus, the aim of research is to study the changing trend of form and structure of porches in houses in the target periods.
Keywords: Historical Houses, Architectural,Porch ,Nehbandan, Qajar, Pahlavi

کلیدواژه‌ها

آیت اللهی، حبیب الله (1380). تاریخ هنر. تهران: بین المللی الهدی.##-اردلان، نادر؛ بختیار، لاله (1382). حس وحدت. تهران: خاک.##-تصوری، محدثه؛ علایی، علی؛ تقی پور، ملیحه (1392). "تأثیر ایوانها بر تعادل آب و هوایی خانههای سنتی (با نگاهی تحلیلی به خانههای منطقی نژاد، محتشم و فروغ الملک در شیراز) ". در: مجموعه مقالات دومین همایش ملی اقلیم، ساختمان و بهینه سازی مصرف انرژی (با رویکرد توسعه پایدار). تهران: سازمان بهره وری انرژی ایران: 1-10.##-تقوی، محمدرضا (1363). معماری شهرسازی و شهرنشینی ایران در گذر زمان. تهران: یساولی.##-جوادی، آسیه (1363). معماری ایران به قلم 33 پژوهشگر ایرانی. تهران: مجدد.##-دشتی هشجین، آمنه (1389). "روند تغییرات نما در دوره قاجار". در: مجموعه مقالات همایش همایش داخلی معماری و شهرسازی معاصر. گنبد کاووس: دانشگاه آزاد اسلامی واحد گنبد کاووس: 1-7.##-دهخدا، علی اکبر. لغت نامه، ج1. ذیل "ایوان".##-روشندل، زهرا (1394). "بازشناسی تاریخ معماری نهبندان در دوره قاجار با تکیه بر پژوهش باستان شناختی خانه های تاریخی". پایان نامه کارشناسی ارشد باستان شناسی، دانشکده هنر، دانشگاه بیرجند.##-زرگر، اکبر (1390). درآمدی بر شناخت معماری روستایی ایران. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.##-زعفرانلو، رقیه؛ مال اندوز، طاهره؛ علی آبادی، مهدی (1382). " گزارش های پیشنهادی ثبتی خانههای تاریخی نهبندان". بیرجند: اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی [چاپ نشده].##-زمرشیدی، حسین (1378). نقش آجر و کاشی در نمای مدارس ایران. تهران: زمرد.##- ------ (1387).  طاق و قوس در معماری ایران. تهران: شرکت عمران و بهسازی شهری ایران.##- ساریخانی، مجید (1382). بررسی باستانشناسی، معماری و شهرسازی شهرستان ملایر در دوره قاجار. ملایر: علم گستر.##- شاطریان، رضا (1390). اقلیم و معماری. تهران: سیمای دانش.##- فلاح فر، سعید (1379). فرهنگ واژه های معماری سنتی ایران. تهران: کامیاب.##- عمرانی پور، علی (1384). هنر و معماری اسلامی ایران (یادنامه استاد دکتر لطیف ابوالقاسمی). تهران: سازمان عمران و بهسازی شهری ایران.##- محمودی، عبدالله (1384). "بازنگری اهمیت ایوان در خانه های سنتی (با نگاه ویژه به بم)". فصلنامه هنرهای زیبا، ش22: 53-62.##- معماریان، غلامحسین (1391). آشنایی با معماری مسکونی ایرانی، گونهشناسی درونگرا. تهران: سروش دانش.##- معین، محمد. فرهنگ فارسی، ج1. ذیل "ایوان".##